Çölyak hastalığı, diğer adıyla Gluten Enteropatisi, bağırsaklarda gıda elementleri içindeki besinlerin emilimini sağlayan villus denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hastalıkta özellikle buğday, arpa, çavdar ve kısmen de yulaf içinde yer alan Gluten adlı maddeye karşı barsak tarafından geliştirilen aşırı duyarlılık, alerji durumu vardır. Hastalığın oluş mekanizması bilinmemektedir. Genetik bir hastalıktır ve ailevi kalıtım söz konusudur. İncebağırsak yüzeyinin glutene hassasiyetini bireysel genetik yatkınlık oluşturmaktadır. Bu hastalar gluten içeren yiyecekler tükettiklerinde barsak mukozasında reaksiyon nedeniyle incebarsağın emilim yüzeyi bozulur. Böylece barsak alanı gittikçe azalır ve alınan gıdalar emilemez hale gelir. Sonuçta beslenme yetersizliği, ardından da diğer hastalık belirtileri ortaya çıkar.
Çoğu Çölyak hastasında şikâyet veya bulgu olmadığından tanı konulamamakta ve bu nedenle hastalığın toplumlardaki gerçek görülme sıklığı bilinmemektedir. Belirgin coğrafik dağılım gösteren hastalık en sık olarak Avrupa’dan bildirilmektedir. Ortalama görülme sıklığı için 150-300 kişide 1 oranı kabul edilmektedir. Ülkemizde de benzer sıklığın olduğu öngörülmektedir.
Hastalık kişilerde her yaşta ortaya çıkabilmektedir. Özellikle çocuk yaşlarda görülen bu hastalıkta ishal, kusma, kilo alamama veya kilo kaybı, boy kısalığı, karın şişkinliği, iştahsızlık, ciltte kaşıntılı döküntüler, nedeni açıklanamayan kansızlık, kas zayıflığı, kemik yoğunluğunda azalma, karaciğer testlerinde bozulma gibi sorunlar olmaktadır.
Çölyak hastalığının kesin tanısı ancak deneyimli bir gastroenterologlar tarafından yapılacak kan tahlilleri ve ince bağırsak biyopsisi ile konulabilmektedir. Çölyak hastalığını düşündürmesi gereken ve test yapılması gereken durumlar şunlardır: kronik ishal, açıklanamayan demir eksikliği anemisi (kansızlık), açıklanamayan kilo alamama veya kaybı, kemik erimesi, birinci derece akrabalarda Çölyak hastalığı öyküsü varlığı, ciltte bazı döküntülerin varlığı, açıklanamayan karaciğer fonksiyon testi bozukluğu, Tip-1 şeker hastalığı, açıklanamayan sara hastalığı olanlar. Hastalık tanısı için öncelikle antikor testi (EMA, tTG, AGA) istenmeli; test sonucu pozitif çıkan hastaların ince bağırsağından biyopsi alınarak kesin tanıya gidilmelidir. Endoskopik incelemede barsak pililerinde düzleşme, mukozada silinme ve taraksı görünüm olabilir.
Çölyak hastalığının tek tedavisi uzman hekim tarafından önerilen ‘’glutensiz’’ sıkı bir diyettir. Diyetin uygulanması ile ince bağırsak yüzeyi normal şeklini ve işlevini tekrar kazanmaktadır. Çok az miktarda alınan gluten barsaklardaki tahribatın tekrarına neden olur. Gluten antijeni buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunduğu için bu gıdalardan ömür boyu uzak durmak gereklidir. Çölyaklı kişiler normal ekmek, makarna, pasta, börek, bisküvi ve benzeri çok sayıda gıdayı yememek durumundadır. Mısır unu, pirinç unu, soya unu, patates unu gibi maddeler gluten içermediği için rahatça tüketilebilir.
Bu makalede hedef buzdağının görünmeyen kısmı ön planda olan, akla gelmedikçe tanımlanamayan gizli bir hastalığın varlığına dikkate çekmek idi. Tanımlanan şikâyetlere sahip özellikle genç hastaların gastroenteroloji polikliniğimize başvurmasında yarar vardır.
